گوردخمه «دی دوور»*
حسن حبیبی فهلیانی**
در شمال روستای مراسخون علیا و غرب روستای حسین آباد و معبر تنگسی و رودخانه تنگ شیو از توابع شهرستان رستم، اثر درخور توجهی به نام گوردخمه «دی دوور» در ارتفاع 300متری جنوب کوه عنا که شاید کوه آناهیتا فرشته آب در ایران باستان بوده باشد تعبیه و حجاری شده است. باستانشناسان بنامی چون پروفسور ارنست هرتسفلد آلمانی در سال 1303، دکتر سر آورل استین انگلیسی در سال 1314 ، رومان گریشمن فرانسوی در سال 1318، محمدتقی مصطفوی و علی سامی دو باستانشناس ایرانی و... از این اثر منحصربفرد دیدن کرده و مطالب جسته و گریخته ای در خصوص این اثر در تالیفات خود ذکر نموده اند و این بنا را متعلق به 550 تا 650 پیش از میلاد تخمین زده اند.
اثر دی دوور (دا و دختر) شهرستان رستم همانند گوردخمه های هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم در دل کوه تعبیه شده است با این تفاوت که مقابر تخت جمشید و نقش رستم همگی از یک طبقه ساخته شده اند درصورتی که گوردخمه «دا و دختر» شهرستان رستم از دو طبقه عالی بر روی هم تعبیه شده است. مهارت دقیق سنگ تراش در نقش آفرینی جلوی این گوردخمه درخور تعمق و امعان نظر می باشد. سرستونهای داودختر تبعیت از هنر یونیک و سرستونهای معابد یونانی دارد و نقوش جلوی این گوردخمه تلفیقی از هنر ایرانی و یونانی را دربردارد.
گوردخمه ها معمولا بازتاب معماری عصروزمان خود هستند و در تراش آنها سه عامل مورد نظر بوده است: 1-روبروی یک منظره طبیعی تعبیه می شدند 2- روبروی یک جاده مهم شاهی و گذرگاهی مهم تعبیه می شدند 3- نقطه ای که این چنین اثرها در آن خلق می شدند می بایست سنگ کوه یکپارچه و بدون رگه و درز و شکاف ویا کم رگه باشد ، که این سه عامل در محدوده اثر داودختر موجود بوده است.
در صفحه بالای دخمه داودختر سوراخهایی تعبیه شده است که احتمال دارد حجاران و طراحان با قلاب در وسیله های زنبه و زنبیل مانند می نشستند و آویزان می شدند تا نقشهای جلوی درب دخمه را طراحی و یا تعبیه نمایند. یک سری حجاری کنگره ای که عین آن در تخت جمشید موجود است ، در نمای بیرونی گوردخمه داودختر تعبیه شده که احتمال دارد سمبل این نقوش نمادی از عناصر اربعه و طبایع چهارگانه بوده باشد زیرا از هر طرف نقش به چهار قسمت تشکیل شده است. نمونه هایی از این نقوش کنگره ای در تمدن آشور و بین النهرین دیده می شود و شاید این اسلوب را هخامنشیان از تمدن آشور و بین النهرین اقتباس کرده باشند.
بر خلاف مقابر هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم که همگی دارای تابوت سنگی آرایش شده دارند، مقبره دو طبقه ای داودختر فاقد تابوت سنگی بوده و احتمال دارد به جای تابوت سنگی از تابوتهای سربسته چوبی استفاده می کردند. معذالک اگر این فرضیه به حقیقت بپیوندد می بایست فرهنگی غیر از فرهنگ هخامنشی را در منطقه پهناور رستم هنگام ساخت وتعبیه اثر داودختر جستجو کرد.
پاره ای محققین بر سر مادی یا هخامنشی بودن گوردخمه داودختر رستم اختلاف نظر دارند و تاکنون یک استدلال دقیق و عالمانه در جهت این گوردخمه ارایه نگردیده است و این اثر همچنان در هاله ای از ابهام مادی یا هخامنشی و غیرو بودن آن فرو رفته است. با این وصف این احتمال هم چندان بی پایه نیست و شاید این مقبره متعلق به گور خانوادگی هخامنش نیای هخامنشیان یا گورخانوادگی چیشپیش فرزند هخامنش و یا این که این مقبره متعلق به پادشاهان سلوکی بعد از اسکندر مقدونی بوده باشد. زیرا هخامنش و چیش پیش تا آخرعمر بر منطقه وسیع پهناور رستم و ممسنی و کهگیلویه و بویراحمد تا ناحیه بیضا وکامفیروز و مرودشت فارس و جنوب ایران حاکمیت داشتند و از سال 330 پیش از میلاد که مناطق رستم و ممسنی جزء قلمرو پادشان سلوکی به شمار می رفته است شاید این گوردخمه که از تلفیق هنر ایران و یونان به وجود آمده است و بدون تابوت سنگی هم می باشد احتمال این که متعلق به پادشاهان سلوکی در ایران بوده باشد وجود دارد.
عده دیگری از محققین بر این باورند که گوردخمه داودختر منسوب به گور آریوبرزن سردار شجاع و دلیر هخامنشی بوده که در دربندپارس با اسکندر مقدونی مقابله نمود و تا آخرین رمق ایستادگی کرد تا اینکه خود و یارانش کشته شدند و به پاس این فداکاری مورد احترام ایرانیان و مقدونی ها قرار گرفت و دخمه داودختر برای او ساخته شد تا جسد این سردار دلیر و فداکار در آن دفن گردد و یادگار و احترامی به شجاعت و شرافت آدمی در جنگهای ملی باشد.
اما در رد این ادعا همین بس که در آن اوضاع پرهرج و مرج و نابسامان و جنگ و جدل و خونریزی که همه ی ایرانیان پریشان خاطر و متواری بودند تا از مهلکه کشتار سپاهیان بی رحم اسکندر مقدونی جان سالم به دربرند چه کسانی از گروه ایرانیان را یارا بود تا این مقابر عظیم دو طبقه ای را که دست کم بیش از ده سال وقت برای تعبیه وآرایش آن لازم بود، با سرعت کاری و در مدتی ناچیز آن را تمام و آماده نمایند تا جسد آریوبرزن سردار دلیر و شجاع ایرانی که شجاعانه جنگید و جان را در دفاع از ایران باخت در آن دفن گردد. بی شک این آرامگاه یا سالها پیش از مرگ آریوبرزن و یا سالهای بعد در کمال آرامش و دقت تعبیه شده بود تا یا جسد پادشاهان و فرمانروایان محلی مادی ، هخامنشی و یا پادشاهان سلوکی در آن دفن گردند و شاید هم این مقبره گور شاهزاده خانمهای(همسرودختر) فرمانروایان محلی این منطقه بوده باشد که امروز به آن دی دوور یا داودختر(مادر و دختر) گفته می شود.
نگارنده با بررسی همه جانبه ای که در حول و حوش دخمه داودختر شهرستان رستم به عمل آورده هیئت و وضعیت ظاهری این اثر را به شرح زیر می نگارد.
1- از دامنه کوه عنا تا رسیدن به اثر داودختر باید فراز تندی را در حدود 300 متر پیمود.
2- از پای محل دخمه تا سکویی که منتهی به درب دخمه می گردد حدود 11.5 متر ارتفاع دارد.
3- از پای محل سکو که می باید از محل دخمه بالا رفت و جهت رسیدن به دخمه راهیابی کرد، سطحی به طول 6.5 و عرض 1.2 متر حجاری شده است.
4- جلوی دخمه را به گونه ای استادانه تراشیده اند که سطحی صاف و هموار به وجود امده است. طول این صفحه 5.7 متر و عرض آن 1.5 متر است.
5- در دو طرف درب دخمه چهار ستون عمود به ارتفاع سه متر و قطر 78 سانتی متر از سنگ تعبیه شده است، پایین این ستونها جدارهایی به طول 67 و 55 سانتی متر تراشیده شده است.
6- این مقبره از دو طبقه بر روی هم ساخته شده است.
7- در بالای سر طبقه دوم حفره ای به عرض 1.5 متر پیچ و تاب می خورد و به نقطه ای نامحدود منتهی می گردد.
8- دو جوی باریک به عرض 10 سانتی متر در حاشیه اتاق تحتانی تعبیه شده تا از تجمع آب درون دخمه جلوگیری شود. بر همین اصل جهت راندن آب از درون دخمه به بیرون پلکان ورودی و خروجی درب دخمه که قبلا یکدست بوده از وسط بریده شده و به جوی باریک مبدل شده است.
9- طول اتاق تحتانی دخمه 6 متر و عرض آن 3.42 و ارتفاع آن 3 متر می باشد.
10- طول اتاق فوقانی دخمه 7 متر و عرض آن 5 متر و ارتفاع آن 1.5 متر می باشد. بر فراز این اتاق از دخمه حفره ای به عرض 1.5 متر و نامحدود قرار دارد.
11- بر بالای دخمه و بر فراز چهار ستون تعبیه شده هفت نقش کنگره ای تعبیه شده است.
12- در گوشه چپ دخمه رو به بالا روزنه ای مستطیل شکل تعبیه شده تا نور لازم را به اتاق فوقانی بتاباند. طول این روزنه 80 سانتیمتر و عرض آن 70 سانتیمتر می باشد.
13- هنگام ساخت دخمه دو طبقه ای داودختر اتاق تحتانی با اتاق فوقانی راه نداشت و مجزا از هم بودند ولی بنا به عللی در سال های بعد سقف اتاق تحتانی را سوراخ و حفره ای نامنظم به قطر 50 سانتیمتر تعبیه نمودند تا دو دخمه را به هم مرتبط دهند. گوردخمه داودختر در تاریخ 19 آذرماه 1316 هجری شمسی به شماره 299 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و تاکنون هیچگونه مرمتی و امکاناتی که بتوان به داخل این گوردخمه راه یافت انجام نپذیرفته و همچنان در یک غموض پر مفهوم به سر می برد.
*به این گوردخمه، «دا و دختر» یا «مادرو دختر» نیز گفته می شود.
**رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ممسنی
کلمات اصیل لری را در اینجا بنویسید یادگار
اعلام نتیجه نهایی تایید صلاحیت کاندیدهای ممسنی و رستم
میل اژدهای ممسنی.jpg "تنگ بوان، شهرستان ممسنی")
تنگ بوان، شهرستان ممسنی
شعر لری نورابادی.jpg "عاشورای ممسنی ورستم-عکس وتصویر")
عاشورای ممسنی ورستم-عکس وتصویر
عکس هایی زیبای لری از ممسنی ورستم
ممسنی زیبا + عکس.JPG "عزاداری در امامزاده های ممسنی + عکس")
عزاداری در امامزاده های ممسنی + عکس
عکس عروسی ممسنی
رقص لری
دانلود مداحی لری حاج عباس خسروي